UNBELİEVABLE (DİZİ ANALİZİ)-RUMEYSA TERECE

 

UNBELİEVABLE

Günümüzde istismar konusunu ele almış birçok dizi ve film yer almaktadır. Bunlardan biri olan ve gerçek bir hikâyeden uyarlanan 2019 tarihinde yayınlanan Netflix mini dizisi “Unbelievable” istismar konusunu net bir şekilde işlemiştir. Dizide duygusal istismar ve cinsel istismar bariz bir şekilde belirgindir. Ayrıca zaman zaman medya ve fiziksel istismar da görülür. Dizi, Marie Adler adında 18 yaşında olan genç bir kızın bir kez cinsel istismara uğramasının ardından bu durumu polise ihbar etmesiyle başlar. Marie, yaşadığı durumu olay yerinde bulunan polisin isteği üzerine ayrıntılı olarak anlatmak zorunda kalır. Marie, yaşadığı anları parça parça şeklinde hatırlar. Konuşmakta güçlük çeker, yüz ifadesi gerilir ve ellerini sıkar. Ayrıntılı bir şekilde yaşadığı durumu güçlükle anlatmasının ardından Dedektif Parker tekrar ayrıntılı anlatmasını ister. Marie ondan önce gelen polise açıkladığını dile getirir ancak dedektif anlatmak zorunda olduğunu söyler ve Marie tekrar o yaşadığı kötü durumu hatırlar ve anlatır. Ardından kâğıda yazması istenir ve bu süreç bir yere kadar devam eder. Bu durum Marie için hiç kolay değildir ve ciddi psikolojik sorunlara neden olur. Polislerin bu durumda daha anlayışlı bir tutum sergilemeleri beklenir çünkü polislerin bu davranışı cinsel istismara uğrayan kişide ciddi travmalara, psikolojik rahatsızlıklara ve kaygı gibi birçok probleme neden olur. Cinsel istismara uğrayan kişilerde korku, yeme ve uyku bozukluğu, depresyon, suçluluk duygusu, kendini çaresiz hissetme, nedensiz ağlamalar, güven kaybı, utanma, saldırganlık gibi birçok belirtiler olabilir. Marie, zaman zaman bu olayı uykusunda görmeye başlar ve uyumakta güçlük çeker, eve girdiğinde korkar, tedirgin olur ve insanlara olan güveni azalır. Özetle, Marie’de uyku bozukluğu, güven kaybı, sinirlilik, korku ve kendini çaresiz hissetme gibi belirtiler görülür. Marie, ailesi olmayan, koruyucu anneler tarafından yetiştirilen yalnız yaşayan genç bir kız olduğu için zorlu bir yaşam sürmüş ve çevresindeki insanlardan ötürü özellikle koruyucu annelerinden biri olan Judith tarafından ciddi duygusal istismara ve ihmale uğramıştır. Yani Marie’nin psikolojik bütünlüğüne, iyi olma haline zarar vermiş tutum ve davranışlar sergiler. Judith, Marie hakkında olumsuz düşüncelere sahiptir. Örneğin, Marie bu olaydan sonra hiçbir şey olmamış gibi davranır ve cinsel istismara uğradığı çiçek desenli çarşafının aynısından almak ister ancak çarşafı bulamayınca orada çalışan bir kadına karşı saldırgan bir tutum sergiler ve Judith aynı çarşafı almak istediği için onu yadırgar. Bu tarz davranışlarından ötürü Judith, Marie’nin cinsel istismara uğramadığını düşünür, dikkat çekmeye çalıştığını ve daha önce bu olay yaşanmadan öncede garip davranışlar sergilediğini polislere dile getirir. Marie, daha önce net cevaplar veremez ikilemde kalır bundan ötürü polisler Judith’in söylediklerinden ötürü Marie ile tekrar görüşür ve ona Judith’in onun hakkında bu şekilde düşündüğünü söylerler ve Marie’ye karşı sert bir tutum sergileyerek doğruyu söylemeleri gerektiğini söylemediği takdirde polise yalan beyanda bulunmasından ötürü başının belaya gireceğini söylerler. Polislerin bu davranışları da duygusal istismara girer çünkü yıldırma yani şiddet ve korkuya dayalı iletişim kurarlar. Marie, doğru söylediğini söyler ancak ona bu şekilde baskı kuran ve tehdit içerikli konuşan polislerden dolayı ve çevresindeki insanların hakkında kötü düşündüklerinden ötürü doğruyu söyleyemez. Judith, ayrıca diğer koruyucu annesi olan Colleen’e Marie’yi kötüler. Colleen, Judith’e göre Marie hakkında daha olumlu düşüncelere sahiptir ve ona destek olmaya çalışır. Judith, özetle Marie’nin olumsuz yönleri üzerinde durur, duygusal ihtiyaçlarını karşılamaz, ona değer vermez, onu yaptığı davranışlardan ötürü yargılar, yaptığı hatalardan ötürü kınar, onunla yeteri kadar ilgilenmez ve onu yalnız bırakır. Judith’in bu davranışları duygusal istismar türlerinden olan reddetme, aşağılama, yıldırma ve tek başına bırakmaya örnek olur. Bu durum Marie’de güvensiz bağlanma veya dağınık bağlanmaya neden olur. Marie’ye devlet tarafından polise yalan söylediğinden ötürü dava açılır. Bu durum Marie’nin çevresinde bulunan insanlar tarafından duyulur ve medyaya düşer. Marie kendi hakkında yazılan yazıları görür ve aşağılayıcı, tehdit içerikli mesajlar almaya başlar. Arkadaşları Marie’yi dışlarlar ve hakkında olumsuz düşünürler. Bazı kişiler bu durumdan yararlanmak ister ve ona kötü amaçla yaklaşmaya çalışır. Marie bu durumdan ötürü işinden olur, olduğundan daha kaygılanır, insanlardan korkup, kaçar ve ciddi güven problemi yaşar. Bu durum medya istismarına örnektir yani medya Marie’nin yaşayabileceği olumsuzlukları göz ardı edip isteği dışında onun sağlığını fiziksel ve zihinsel gelişimini olumsuz yönde etkileyecek şekilde izleyici olarak veya haber kaynağı olarak kullanır. Bununla birlikte cinsel istismara maruz kalan kişilerde ortaya çıkan ruhsal sorunların temelinde “travma yaratan dinamikler” olduğunu öne süren Finkelhor (1987), cinsel istismarın kişi üzerindeki duygusal, sosyal ve davranışsal etkilerini travmatik cinsel uyarılma, aldatılma-ihanet, güçsüz-çaresiz hissetme ve suçlama gibi dinamiklerle açıklamıştır (Finkelhor, 1987). Bu dinamikler arasında güçsüz-çaresiz hissetme ve suçlama Marie’nin durumunda görülebilir. Marie, zorlama ve güç kullanılarak istismara maruz kaldığından ötürü kaygı, korku ve çaresizlik gibi ağır duygular yaşar. Bu durum güçsüz-çaresiz hissetme dinamiğine örnektir. Ayrıca olay ortaya çıktığında Marie yakınları tarafından suçlayıcı mesajlar alır bu durumdan ötürü düşmanca tavırlar sergiler, alkol gibi kötü alışkanlığa yönelir ve yabancı insanlarla konuşur. Bu durum ise suçlama dinamiğine örnek olur. Marie’de birincil akut stres tepkileri görülür yani dikkat eksikliği, olağan aktivitelerden geri çekilme, insanlar arasında yoğun kaygı yaşama, insanlardan kaçma, uyku rahatsızlıkları ve gece kâbusları gibi semptomlara sahiptir (Gold, Elhai, Lucenko, Swingle ve Hughes, 1998). Dizinin bir diğer yüzünde ise yıllar sonra Marie’nin yaşadığı benzer vakalar görülür ve bu durumu Dedektif Karen ve Dedektif Grace araştırır. Birçok kadın kurban vardır ve bu aynı istismarcı tarafından gerçekleştirilmiştir. Yoğun çaba ve araştırmadan sonra iki kadın dedektif seri tecavüzcüyü yakalar. Bu durumda Marie’nin doğru söylediği ortaya çıkar. Marie’nin davasıyla ilgilenen dedektiflerin aksine bu iki kadın dedektif diğer kurbanlara farklı bir tutum sergilerler. Cinsel istismara uğrayan kişilere daha ılımlı, zorlamadan ve empati kurarak yaklaşırlar. Durumlarından ötürü yardımcı olmak için büyük çaba sarf ederler ve destek olurlar. Bu şekilde yaklaştıklarından ötürü Marie’ye oranla daha az problem yaşarlar ve ciddi boyutlara ulaşmaz. Öte yandan, faili tanımlamak gerekirse Chris McCarthy adında askeriyede görev yapmış, birden fazla dil bilen ve erkek kardeşiyle yaşayan orta yaşlı uzun boylu, mavi gözlü birisidir. İstismar etmeden önce seçtiği kurbanları bir süre izler ve yalnız yaşayan kadınları hedef alır. Her yaş aralığından kadınlara cinsel istismarda bulunur. Maskeli bir şekilde kurbanların evlerine girer onları yüz üstü uzandırır ve bağlar. İstismarcı, belli aralıklarla saatlerce cinsel istismarda bulunduktan sonra kurbanların fotoğraflarını çeker ve bazen onlarla konuşur ardından onları yıkanmaları için zorlar ve arkasından iz bırakmaz. Bunu farklı eyaletlerde ve farklı zaman dilimlerinde yaptığından ötürü ilk etapta aynı kişi olduğu anlaşılamamıştır. Genel olarak fail profiline baktığımızda bir plan kurduğu, kurbanları gözlemlediği, özellikle yalnız yaşayan, daha kolay erişebileceği kişileri hedef aldığı ve titizlikle arkasında iz bırakmadan cinsel istismarda bulunduğu gözlemlenir. Bu duruma bakıldığında tercihsel bir yol izlediği görülür. Fail için o andaki koşullar elverişli hale geldiyse, eylemi gerçekleştirir. Failin istismarda bulunmasının nedenleri arasında stres faktörleri yer alabilir. Örneğin, işsizlik, ailevi problemler, geçim sıkıntısı, madde kullanımı, yalnızlık, kaygı ve izolasyon gibi. Ayrıca pornografiye de yer vardır. İstismarcı, ayrı ayrı dosyalar oluşturmuş dosyaları istismarda bulunduğu kadınların adlarıyla isimlendirmiş ve birçok uygunsuz fotoğraf ve videolar koymuştur. Fail, ifadesinde ilk cinsel istismarında birçok kanıt bıraktığını dile getirmiş tutuklanacağını düşünmüştür ancak tutuklanmamıştır. Bunun üzerine fail, bu rahatlığı bulunca bunu yapmaya devam ettiğini ve bu yüzden durmadığını dile getirmiştir. Bu durumda cinsel istismarın ne yazık ki önüne geçilmediği, üzerinde durulmadığı ve örtbas edildiği görülür. Bu durumun devlet tarafından önüne geçilmemesi dikkat çekmektedir bu yüzden istismar oranı haliyle yüksektir. Dizi, erkek egemenliğinin kötüye kullanılmasının acı gerçeğini yansıtmaktadır. Ayrıca dizide erkek polislerin %40 oranında aile içi şiddette bulundukları halde işlerinden kovulmadığı ve ceza verilmediği de yansıtılır.

Genel olarak dizide bulunan karakterlere baktığımızda belirgin olarak her karakterin iyi ve kötü baskın bir tarafı olduğu görülür. Özellikle ana karakterlerin aralarındaki ilişkiler net bir şekilde yansımıştır. Öncelikle, Marie ve Judith’in ilişkisi oldukça yıkıcıdır. Judith, Marie’ye karşı olumsuz davranmak ve hakkında kötü düşünmek yerine onunla yakından ilgilenmeli, bu tarz davranışlar sergilemesinin altında yatan nedeni anlamaya çalışmalı, destek olmalı, kuşkucu olmak yerine yanında olduğunu hissettirmeli ve empati kurması gerekirdi. Judith’in koruyucu anne olarak adının hakkını vermediğini düşünüyorum. Cinsel istismara uğradığı için Marie oldukça hassasken ve en yakınından destek görmesi gerekirken en yakınından en büyük darbeyi aldığı görülüyor. Judith bu şekilde davranmak yerine onun yaşadığı travma sonrası yanında olsaydı eğer Marie, destek aldığı için üstesinden gelme gücü bulurdu, kaygı ve güven problemi yaşamazdı. Dedektif Parker’a gelince bir polis olarak Marie’ye destek olmalı, onu olayları tekrar tekrar anlatması için zorlamamalı ve ılımlı yaklaşması gerekirdi. Ancak dedektifin durumun ciddiyetinin farkında olmadığını sadece davanın bir an önce kapanmasını istediğini karşısında bulunan kişinin duygularının pek önemsemediğini düşünüyorum. Dedektif Parker, olayın üzerini örttüğü ve üzerinde durmadığı için Marie’de travmatik bir durum oluşturduğunu ve cinsel istismarın etkilerinin belki çok uzun yıllar sonra bile çeşitli kişilik problemleri oluşturabileceğini düşünüyorum. Bunların aksine Dedektif Karen’ın bir diğer istismara uğrayan Amber adındaki kıza olan tutumu sayesinde Amber, Marie’ye oranla daha sağlıklı görünür. Dedektif Parker’ın aksine Dedektif Karen, Amber’ı konuşması için zorlamaz, düşünmesi için süre tanır anlatmak istemezse sonra anlatabileceğini dile getirir ve durumunun nasıl olduğuna dair sık sık Amber’ı sorduğu görülür. Dedektif Karen’ın bu tutumu sayesinde Amber, destek aldığını gördüğü için kendini daha güvende hissettiğini ve daha çabuk olayın üstesinden gelebileceğini düşünüyorum.

Kendimi karakterler arasında özdeşleştireceğim biri olsaydı bu Marie olurdu. Eğer Marie’nin yerinde olsaydım ve cinsel istismara uğrasaydım bir süre iletişim kuramazdım ve benden olayı anlatmam istenilseydi bunu yapamayacağımı dile getirirdim. O ortamdan bir an önce uzaklaşmak ve yalnız kalmak isterdim. Durup dururken ağlar, yemek yiyemez, uyuyamaz hale gelirdim. Tek başıma yaşayamazdım ve yanımda güvenebileceğim birinin olmasını isterdim. Her dışarı çıktığımda takip ediliyor hissine kapılırdım. Marie gibi hiçbir şey olmamış gibi davranamazdım. Marie’nin aksine Judith’in bana olan kötü tavırlarını yüzüne vurur ona annelik yapması gerektiğini söylerdim. Eğer Judith bunu söylediğim halde bu davranışlarına devam ederse ondan uzaklaşırdım yani Marie’nin yaptığı gibi hiçbir şey söylemeden uzaklaşmazdım. Psikolojik destek almak isterdim. Zaman zaman belki intihar etmek gibi düşüncelere de kapılabilirdim. Marie, çevresindeki insanların ona karşı olan davranışlarından ötürü cinsel istismara uğradığı halde uğramadığını dile getirdiği için bu davranışının yanlış olduğunu düşünüyorum. Marie’nin aksine ben polislerin görevlerini yapması gerektiğini ve suçluyu bir an önce yakalamaları gerektiği konusunda ısrarcı olurdum. Marie bu şekilde davrandığı için çevresinde insan kalmadı ve daha yıkıcı bir süreçle karşı karşıya gelmiş oldu. Devletle bile karşı karşıya gelmek zorunda kaldı. Ayrıca yalan söylediği için devlet tarafından Marie’ye dava açıldığında Marie karşı dava açar ancak üzerinde yeterince durmaz ve bir an önce bu yaşananların son bulmasını ister ancak ben Marie’nin yerinde olsaydım devlet bana destek olmak yerine beni suçlayıcı bulduğundan ötürü sonuna kadar hakkımı savunur ve bunun için savaşırdım. Genel olarak bu şekilde tutum sergilerdim.

 Kaynaklar

Finkelhor, D. (1987). The trauma of child sexual abuse: Two models. Journal of Interpersonal Violence. 2, 348-366.

Gold, S. N., Elhai, J. D., Lucenko, B. A., Swingle, J. M., & Hughes, D. M. (1998). Abuse characteristics among childhood sexual abuse survivors in therapy: A gender comparison. Child Abuse & Neglect, 22, 1005-1012.